Аннотация Зерттеу оқушылардың жаратылыстану-ғылыми сауаттылығын дамытуға арналған және тиісті педагогикалық әдебиеттерге сүйенеді. Мектеп оқушыларының жаратылыстану-ғылыми сауаттылығын арттыру үшін әдістемелік қамтамасыз ету әзірленді. Оқу-әдістемелік құрал Астана қаласының №73 физика-техникалық мектебінде сынақтан өткізілді. Экспериментке 7-9 сынып (140 оқушы) және 10 мұғалім қатысты. Оқушылар тобының жасы 12 мен 15 жас аралығында болды. Сауалнама Google стилінде жасалды және 10-ға жуық сұрақтан тұрды. Әдістемелік құрал "Биология" пәнінің оқу жоспарына сәйкес 12 (7-сынып), 14 (8-сынып), 16 (9-сынып) бөлімдер бойынша 700-ге жуық тест сұрақтарын қамтиды. 7-9 сынып оқушыларының тестілеу нәтижелерін талдау жаратылыстану сауаттылығын дамытуға көмектесетін биология сабақтарында тапсырмаларды қолдану аналитикалық дағдыларды, өзін-өзі оқыту қабілетін жақсартуда, ақпаратты өз бетінше іздеуде және оны нақты жағдайларда қолдануда көрінетінін көрсетті. Әдістемелік құралды қолданатын модель биологияның оқу процесін, сабақ кезеңдерін және жаратылыстану-ғылыми сауаттылықты, оқушылардың шығармашылық, ойлау, талдау қабілеттерін қалыптастыру тәсілдерін құрудың тиімді әдісі екендігі анықталды. Оқытудың дәстүрлі түрінде үйренген материалды көбейтуге негізделген білімді бағалауға баса назар аударылады. Аннотация Исследование посвящено развитию естественно-научной грамотности у школьников и опирается на соответствующую педагогическую литературу. Разработано методическое обеспечение для подготовки к комплексному тестированию по биологии, предназначенное для обучающихся выпускных курсов, учителей школ для поступления в магистратуру. Апробация учебно-методического пособия проводилась в №73 физико-технической школе г. Астана. В эксперименте приняли участие 7-9 класса (140 учеников) и 20 учителей. Возраст группы учащихся варьировал от 12 до 15 лет. Анкета была составлена в стиле Google и включала около 10 вопросов. Методическое пособие включает в себя около 300 тестовых вопроса по 12 (7 класс), 14 (8 класс), 16 (9 класс) разделам, согласно учебному плану дисциплины «Биология». Анализ результатов тестирования учеников 7–9 классов показал, что использование задач в уроках биологии, которые помогают развивать естественнонаучную грамотность, проявляется в улучшении аналитических навыков, способности к самообучению, самостоятельному поиску информации и применению ее в реальных ситуациях. Установлено, что модель с использованием методического пособия является эффективным методом в вопросе построения учебного процесса биологии, этапов урока и в способах формирования естественнонаучной грамотности, творческих, мыслительных, анализирующих способностей учащихся. В традиционной форме обучения основное внимание уделяется оценке знаний, основанных на воспроизведении усвоенного материала. Abstract The study is devoted to the development of natural science literacy in schoolchildren and is based on relevant pedagogical literature. Methodological support has been developed for preparing for complex testing in biology, intended for graduate students and school teachers for admission to master's programs. The testing of the educational and methodological manual was carried out at the Physics and Technology School No. 73 in Astana. The experiment involved 7-9 grades (140 students) and 20 teachers. The age of the student group ranged from 12 to 15 years. The questionnaire was compiled in Google style and included about 10 questions. The methodological manual includes about 300 test questions for sections 12 (7th grade), 14 (8th grade), 16 (9th grade) sections, according to the curriculum of the discipline “Biology”. An analysis of the test results for students in grades 7–9 showed that the use of tasks in biology lessons, which help develop science literacy, is manifested in improved analytical skills, the ability to self-learn, independently search for information and apply it in real situations. It has been established that the model using a teaching aid is an effective method in the construction of the biology educational process, lesson stages and in ways of developing natural science literacy, creative, thinking, and analyzing abilities of students. In the traditional form of education, the focus is on assessing knowledge based on the reproduction of learned material.

10.52301/1684-940X-2024-2-45-54

2024

Выпуск 2

This article explores the role of virtual labs in biology education, emphasizing their ability to enhance student engagement and learning outcomes. Virtual labs, which simulate real-world laboratory environments, provide an interactive platform for students to perform experiments, analyze data, and better understand complex biological concepts. The study conducted across five secondary schools revealed that over 85% of students felt more motivated and interested in biology when using virtual labs compared to traditional learning methods. The research also showed a 35% improvement in students’ knowledge in topics such as cellular respiration, mitosis, and DNA sequencing. Despite challenges, such as technical issues and the need for teacher training, virtual labs offer significant benefits, including cost-effectiveness, safe experimentation, and the ability to visualize abstract concepts. The study highlights the importance of addressing these challenges to fully integrate virtual labs into curricula and suggests combining digital tools with traditional methods for a more effective learning experience.

10.52301/1684-940X-2024-2-55-59

2024

Выпуск 2

Бұл берілген жұмыста зерттеу нәтижелеріне сәйкес заманауи білім беру үлгілерінің модельі негізінде кеңінен таралған Clil әдісін қолдана отырып биология сабағын үйретудегі тірі ағзалар туралы білімін шыңдау ерекшеліктері қарастырылған.Жалпы назарға ие бүгінгі білім сапасындағы сындарлы жүйеге сай үш тілділік тұғырын насихаттап қана қоймай, оқушыларға жалпы көрсеткіштерді жетілдіру маңызды. Атап өтілген өзекті мәселелердің бірі ретінде қазақ, орыс, ағылшын тілдерін жетік меңгерілген әдіс-тәсілдің жалпы қауымдастығы орта буын оқушылары үшін қызығушылығы мен жас шамаларына сәйкес тапсырмаларды орындау арқылы құзыреттілік, тұлғаралық кәсіби білімін жетілдірген толық адам үлгісін қалыптастыруға жетелейді. Жаңа тақырыптарды үйрету мен ашу барысында CLIL әдісінің құндылығы қолайлылығын зерттеу туындайды. Сабақтарды жоспарлау мен жобалау, білім алушыларға жеткізу мен бағалау тапшылығының байланысын әрекеттестіріп зерттеледі. Үштілді тәсілдердің материалдық базаның қамтылуы мен құрастырылуына байланысты. Ал өткізілетін сабақтарға материалдарды тәжірибеге сәйкес ықтималды баламаларын ұсыну арқылы жаңа деңгейге жетелей алады.Теория мен практикалық соңында сараланған әдіс тәсілдердің түрлік ерекшеліктері көрсетілген, оның себебі бұл жұмыс арқылы орта буын өкілдері де,студенттер мен мұғалімдерге көмектескіш құрал ретінде бекітуге негіз бола алады.

10.52301/1684-940X-2024-2-36-44

2024

Выпуск 2

В настоящей работе исследованы фитохимический состав и антиоксидантная активность водных экстрактов одуванчика лекарственного (Taraxacum officinale W.), произрастающего в Западном регионе Казахстана. Оценено количественное содержание фенолов, флавоноидов, танинов, алкалоидов и растительных пигментов в листьях, корнях, соцветиях и цельном растении. Определена общая антиоксидантная и восстанавливающая способность, а также активность по удалению DPPH-, NO-, OH-радикалов и пероксида водорода. Установлено, что корни наиболее богаты фенолами (38,18 ± 1,02 мгGAE/г) и флавоноидами (40,49 ± 5,47 мгQE/г), а листья и соцветия растительными пигментами. Экстракты корней также продемонстрировали высокий уровень общей антиоксидантной (2,06 ± 0,21 ммольАК/г) и восстанавливающей активности (1,59 ± 0,35 ммольАК/г). Среди исследованных экстрактов экстракты цельного растения продемонстрировали самый высокий уровень специфической антиоксидантной активности по удалению DPPH- (90,21 ± 3,02%), NO-(90,18 ± 5,64%), OH-радикалов (31,64 ± 4,31%), а экстракт листьев по поглощению пероксида водорода (86,17 ± 5,27%). Прямая корреляция общей антиоксидантной и восстанавливающей способности водных экстрактов T. officinale W. с содержание фенольных соединений указывает на их ключевую роль в обеспечении антиоксидантной активности.

10.52301/1684-940X-2024-2-8-21

2024

Выпуск 2

В статье рассматривается интеграция фенотипических данных в фармакотерапию с использованием метаболомики для персонализации лечения. Исследование фокусируется на анализе метаболитов, которые могут отражать внутренние и внешние процессы организма, и их изменения в зависимости от возраста. Среди известных метаболитов, метаболомика предлагает возможность ранней диагностики заболеваний, выявляя молекулярные изменения, связанные со старением. Целью данного исследования было определение и сравнение уровней концентрации метаболитов в плазме крови между различными возрастными группами условно здоровых людей в Узбекистане. В исследование было включено 266 лиц, разделенных на три возрастные группы. Использование метода ядерно магнитного резонанса (ЯМР) позволило идентифицировать 27 метаболитов в плазме крови. Анализ показал, что 10 из них демонстрируют статистически значимые различия в концентрациях, связанные с возрастом. Результаты исследования могут способствовать лучшему пониманию того, как изменения метаболома влияют на риск заболеваний с возрастом, и помочь в идентификации метаболомных профилей, указывающих на ранние стадии заболеваний. Также подчеркивается необходимость дальнейших исследований для подтверждения надежности результатов и использования изменений метаболитов как индикаторов для мониторинга предрасположенности к возрастным расстройствам.

10.52301/1684-940X-2024-2-22-30

2024

Выпуск 2

Currently, the issues surrounding the ecology of soil microorganisms are gaining an increasing amount of practical importance. The issue of the contamination of the environment by chemical and biological agents is located in close proximity to them. Therefore, it is of utmost significance to investigate the ecology of both the soil pathogens and the microflora that are antagonistic to them, as this inhibits the life activities of the pathogens. While conducting research on the ecology of soil microorganisms, it is essential to take into consideration the location of a specific region, the functional characteristics of biological properties that establish the conditions for the formation of microbial coenoses, the structure of microbial cenosis, and the enzymatic activity of soils in specific districts of Buryatia.

10.52301/1684-940X-2024-2-31-35

2024

Выпуск 2

Арал өңіріндегі антропогендік факторлар ол жердің экологиясына, тұрғындардың экономикалық-әлеуметтік жағдайына тікелей әсер етуде. Организмде токсиканттар жиынтығының артуы физиологиялық процестердің өзгеруіне және патологиялық жағдайларды тудыруға әсер етеді.Сондықтан, бүгінгі күні қоршаған ортаны қорғау, экологиялық таза өнімдер мәселесі бойынша іргелі зерттеулерді нығайтуды қажет етеді. Өсімдіктердітопырақсыз, жасанды субстратта – өсімдіктерге қажетті заттардың судағы ерітіндісінде (қоректік ерітінді) өсіру әдісі - гидропоника. Ол жылыжай өндірісінің жаңа бағыттарының бірі, химияның, биологияның және электрониканың барлық жетістіктеріне негізделеді. Берілген технология бойынша көкөністерді егу кезінде өсімдікті өсіру мен қоректендіру шарттарының біркелкілігі жоғарылай түседі, ол өз кезегінде стандартты өнімді алудың жоғарғы деңгейін қамтамасыз етеді. Жылыжайлардың болашағы мол және қазіргі заманға сай жылыжай шаруашылығын қалыптастыруға мүмкіндік бар.Тамшылатып суару технологиясы қолданылатын жылыжайларды салу қажет. Жылыжай шаруашылығының әлеуметтік маңызы зор. Мақалада Қызылорда қаласы, №101 Ә.Мүсілімұлы атындағы мектеп-лицейінің поликарбонатты шағын жылыжайында топырақсыз субстрат негізінде көкөністерді өсіру технологиясын игеру және зерттеу туралы мәліметтер келтірілген. Гидропоника әдісі негізінде басқада топырақсыз субстраттарды пайдаланудыңжолдары ұсынылған.Белгіленген тақырып бойынша міндеттер, жұмыстың маңыздылығы, жаңалығы анықталған.

10.52301/1684-940X-2024-1-33-41

2024

Выпуск 1

В работе рассмотрены микробиологическая активность и структурные особенности гуминовых кислот почв дельты реки Селенги, являющейся главной водной артерией озера Байкал. Объектами исследования стали аллювиальные луговые и лугово-болотные почвы, формирующиеся в различных условиях увлажнения и растительного покрова. Изучены физико-химические свойства почв, состав гумуса и гуминовых кислот, а также их микробиологические характеристики. Установлено, что гумус аллювиальных луговых почв отличается высокой степенью гумификации и преобладанием ароматических структур в гуминовых кислотах, что связано с активной деятельностью микроорганизмов. В лугово-болотных почвах избыточное увлажнение подавляет микробиологические процессы, снижая темпы разложения органического вещества. Спектроскопические и элементные исследования гуминовых кислот подтвердили их высокую консервативность, что обеспечивает устойчивость почв к внешним воздействиям и их адсорбционную способность. Результаты важны для оценки способности почв дельты реки Селенги выполнять биогеохимические и водоохранные функции. Каждый тип почвы характеризуется определенными параметрами содержания и состава гумуса, которые зависят от зональных особенностей почвообразования. В пахотных почвах отмечается существенное изменение содержания гумуса и его качественного состава, оказывающее значительное влияние на ход почвенных процессов, в первую очередь, на гумусообразование и микробиологическую активность. Устойчивость гумуса аллювиальной луговой и лугово-болотной почв дельты р. Селенги обусловлена структурно-функциональными параметрами гуминовых кислот. Выявлено высокое содержание ароматических фрагментов в составе молекул. Значительная доля реакционно-способных функциональных групп ГК определяет высокую адсорбционную емкость почв. Установлена численность и состав микробоценозов, дана оценка насыщенности почв микроорганизмами.

10.52301/1684-940X-2024-1-27-32

2024

Выпуск 1

В статье отражены результаты педагогического эксперимента, проведенного в мае 2022 года с учащимися двух 9-х классов гимназии №123 и колледж-лицея имени Сулеймана Демиреля. Исследование сосредоточено на тестировании по предмету биология, в рамках которого учащиеся отвечали на вопросы как на английском, так и на казахском языке. Результаты исследования указывают на то, что учащиеся, обучающиеся на казахском языке, показали более высокие средние показатели по сравнению с результатами этих же учащихся на английском языке. Анализ показал, что ученикам сложнее справляться с заданиями, требующими языковых навыков, на английском языке, особенно в части составления развернутых ответов. В статье также предложены рекомендации для повышения эффективности преподавания, включая улучшение планирования уроков, разработку более качественных учебных материалов и сотрудничество между преподавателями естественных наук и английского языка.

10.52301/1684-940X-2024-1-42-50

2024

Выпуск 1

Fieldwork is a fundamental component of biology education, providing students with direct experience in observing and analyzing natural ecosystems. This study presents the development and implementation of the “Exploring Local Biodiversity” fieldwork module, designed to enhance ecological literacy, critical thinking, and research skills in secondary school students. Conducted across urban and rural schools, the study reveals significant improvements in students’ knowledge of ecological concepts, their engagement with biology, and collaborative problem-solving abilities. Teachers reported increased student enthusiasm and deeper understanding of biological processes. Despite challenges such as logistical constraints, insufficient funding, and limited access to diverse field sites, the study proposes practical solutions, including partnerships with local organizations, cost-efficient resource use, and teacher training programs. The results underscore the importance of integrating experiential learning into biology curricula to foster environmental awareness and academic achievement.

10.52301/1684-940X-2024-1-59-63

2024

Выпуск 1